ماهنامه «نماینده» -شاید به تعبیر «رضا اردکانیان» وزیر نیرو، استفاده از واژه «بحران» برای وضعیت آبی کشور، نابه‌جا نباشد. ایران به لحاظ اقلیمی در یک منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و افزایش ۵۰ میلیون نفری جمعیت کشور در ۵۰ سال اخیر به‌معنای افزایش مصرف آب و کاهش اندوخته‌های آبی درکنار کاهش بارش و افزایش دمای کشور است.
مصرف‌کنندگان اصلی آب در کشور بخش‌های کشاورزی، شرب، صنعت و محیط‌زیست‌اند و وقتی سال خشکی داشته باشیم همه این بخش‌ها از کم آبی متأثر خواهند شد. در این شرایط باید مصرف بد را با شیوه صحیح مصرف جایگزین کنیم. همچنین شیرین کردن آب دریا، کاهش پساب و هدر رفت آب در شبکه‌ها و گسترش آب‌خیزداری از جمله راهکارهای مقابله با کم آبی است.
به‌اذعان یکی از کارشناسان حوزه آب، ایران ۱۲ سال است که با بحران آب روبه‌رو شده اما دولت‌ها به‌دلیل کمبود امکانات و نبود آینده‌نگری کافی آنچنان که باید به این موضوع توجه نکردند و اکنون بحران آب شدیدتر شده است تا جایی که در زمان تدوین برنامه ششم توسعه به‌عنوان یکی از ۳ چالش اساسی کشور مطرح و تصمیم‌هایی برای رفع آن اتخاذ شد.
«علی‌محمد شاعری»، سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «نماینده» ضمن بیان اینکه امروز مهم‌ترین چالش در بخش کشاورزی ایران بحران آب است، می‌گوید: «۹۰ درصد مصرف آب در ایران مربوط به بخش کشاورزی است.»
- عوامل خشک‌سالی
وی می‌افزاید: «عواملی چون روند کنونی خشک‌سالی، روش‌های سنتی آبیاری، بهره‌وری بسیار پایین و حفر چاه‌های غیرمجاز همگی دست‌به‌دست هم داده‌اند تا بحران آب در کشور ایجاد شود. در این میان مهم‌ترین بخشی که تحت تأثیر بحران آب در کشور قرار می‌گیرد، کشاورزی است.»
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه کشاورزی در بسیاری مناطق کشور بدون رعایت الگوی کشت و با روش‌های سنتی و استفاده از آب‌های زیرزمینی که عمدتاً از طریق حفر غیرمجاز چاه‌ها استحصال می‌شوند، انجام می‌شود؛ عنوان می‌کند: «وقتی بحران آب ایجاد می‌شود، قطعاً بخش کشاورزی بیش از همه خسارت خواهد دید.»
- امنیت غذایی مأموریت حکومت‌هاست
شاعری می‌افزاید: «امنیت غذایی مهم‌ترین مأموریت حکومت‌هاست. دولت‌ها وظیفه دارند محصولات غذایی و به‌ویژه مواد غذایی استراتژیک مانند گندم، برنج و گوشت را به‌گونه‌ای تأمین کنند که مردم دغدغه کمبود این دسته از مواد غذایی را نداشته باشند.»
وی با بیان اینکه زمانی می‌توانیم امنیت غذایی را برای کشور ایجاد کنیم که از ضریب خود اتکایی قابل ملاحظه‌ای در کشور برخوردار باشیم، می‌گوید: «ضریب خود اتکایی ما حدود ۸۰ درصد است و این عدد طبق احکام برنامه ششم باید به عدد ۹۵ درصد برسد. رشد بخش کشاورزی را نیز در برنامه ششم ۸ درصد پیش‌بینی کردیم و اگر قرار است به رشد ۸ درصدی و ضریب خود اتکایی ۹۵ درصدی برسیم باید ببینیم کدام عامل می‌تواند بیشترین نقش را در تحقق این هدف داشته باشد.»
- شرایط هشدار برای آب
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی ادامه می‌دهد: «به‌اعتقاد بنده آب می‌تواند مهم‌ترین عنصر تحقق اهداف برنامه ششم در بخش کشاورزی باشد. اکنون شرایط آبی کشور کاملاً بحرانی است، حدود ۹۰ میلیارد متر مکعب آب قابل استحصال داریم در صورتی که آب بهره‌برداری شده حدود ۱۰۰ میلیارد مکعب و ۱۰ میلیارد متر مکعب بیشتر از آب قابل استحصال و قابل ذخیره است. تمامی شاخص‌های موجود در این بخش حاکی از آن است که زنگ خطر در بخش آب به صدا در آمده است.»
شاعری با اشاره به کمبود شدید آب سفره‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی تأکید می‌کند: «قطعاً اگر آب نداشته باشیم دیگر تولید کشاورزی هم معنا نخواهد داشت. لذا ما باید بحران آب را در کشور مدیریت کنیم تا در پی آن امنیت غذایی قابل قبولی داشته باشیم.»
- راه‌کار برون رفت از بحران
وی اضافه می‌کند: «ما برای تحقق این هدف احکامی را در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی کردیم که دولت باید آنها را به مرحله اجرا در بیاورد تا بتوانیم از بحران آب عبور کنیم. یکی از راهکارهای پیش‌بینی شده در برنامه ششم توسعه جایگزینی شیوه‌های نوین آبیاری به‌جای شیوه‌های آبیاری سنتی است. دولت را مکلف کردیم که سالانه حدود ۴۰۰ هزار هکتار از مزارع کشور را تحت پوشش شیوه‌های نوین آبیاری ببرد.»
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه همچنین دولت موظف شد سالانه حدود یک میلیون و ۳۰۰ عملیات آب‌خیزداری انجام دهد و مدیریت مصرف آب‌های زیرزمینی را از طریق نصب کنتورهای هوشمند به‌منظور پایش، ارزیابی دقیق و کنترل میزان مصرف آب از چاه‌های زیرزمینی را ارتقا دهد، می‌گوید: «بر این اساس اگر چاهی بیش از پروانه صادره آب بهره‌برداری کرد، دولت باید جلوی آن را بگیرد و اجازه بهره‌برداری بیش از حد مجاز را از طریق نصب کنتورهای هوشمند ندهد.»
شاعری می‌افزاید: «همچنین دولت باید پوشش‌های گیاهی نظیر جنگل‌ها و مراتع را به‌صورت کامل حفظ کند و اجازه تخریب پوشش گیاهی را به‌هیچ‌عنوان به‌مخربین و متجاوزین به‌عرصه‌های محیط‌زیست ندهد؛ زیرا وقتی پوشش اراضی از دست برود دیگر آب در خاک نفوذ نمی‌کند و همین میزان بارندگی اندکی را هم که داریم از دست خواهد رفت.»
- توسعه کشت گلخانه‌ای
وی با بیان اینکه دولت در حکم دیگری که آن هم در ادامه برنامه ششم توسعه است، مکلف شد کشاورزی دانش‌بنیان را به‌جای کشاورزی سنتی در دستور کار خویش قرار دهد، اظهار می‌کند: «اکنون ما حدود ۱۰ هزار هکتار کشت گلخانه‌ای داریم در حالی که در بسیاری از کشورها توسعه کشت گلخانه‌ای یک رویکرد بسیار مناسب و جایگزین برای مقابله با پدیده کم‌آبی است. در مجموع دولت باید بتواند با به‌کارگیری کشاورزی دانش‌بنیان، استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری، توسعه فعالیت‌های آب‌خیزداری، حفظ پوشش گیاهی، نظارت دقیق بر نحوه مصرف و استحصال آب، بازچرخانی و تصفیه فاضلاب و استفاده از آب خام به‌دست آمده از فاضلاب‌های تصفیه شده در فعالیت‌های کشاورزی و غیرشرب در مقابله با چالش‌های بحران آب موفق باشد.»
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی همچنین به استفاده دولت از شیرین‌سازی آب خلیج‌فارس و تأمین آب شرب روستایی، عشایری و آب صنعت و کشاورزی از آب‌های غیرمتعارف به‌صورت علمی و برنامه‌ریزی شده دقیق اشاره و عنوان می‌کند: «اینها احکامی بود که ما در برنامه ششم برای برون رفت از بحران آب، تصویب کردیم.»
- انتقاد از بودجه ۹۷
شاعری تأکید می‌کند: «البته انتظار داشتیم دولت در لایحه سال ۹۷ که یک برش از برنامه ششم است احکام و پیشنهاداتی را در جهت تحقق آن احکام قانونی برنامه ششم بیاورد و به‌عبور از بحران آب کمک کند. اما متأسفانه در لایحه بودجه سال ۹۷ اعتبارات پیش‌بینی شده برای بخش آب ۵۰ درصد کاهش پیدا کرده و در لایحه پیشنهادی دولت کاهش اعتباری شدیدی را در تمامی پروژه‌هایی که مربوط به مدیریت منابع آب است را شاهد هستیم.»
وی با بیان اینکه لایحه بودجه سال ۹۷ هیچ تناسبی با مدیریت منابع آب و کنترل بحران آب ندارد و هیچ توجهی به چالش آب در کشور نکرده است، تصریح می‌کند: «قطعاً این عدم توجه دولت به حل چالش و بحران آب در کشور ضربه سختی به امنیت غذایی، تولید محصولات کشاورزی و اشتغال مولد و پایدار در روستاها خواهد زد و امیدوارم که کمیسیون تلفیق این نقص را رفع کند.»
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: «کمیسیون کشاورزی مجلس پیشنهادات خود را به کمیسیون تلفیق داده ولی کمیسیون تلفیق با توجه به اینکه شناخت درستی از موضوع آب نداشته و مشورت‌های لازم را با متخصصین ذی‌ربط انجام نداده و وزارت نیرو هم در این زمینه ضعیف عمل کرده، نتوانسته ارتباط خوبی با کمیسیون تلفیق برقرار کند. کمیسیون تلفیق نیز با همان روش سنتی معمول و قدیمی منابع مالی را در یک طرف گذاشته و مصارف را هم به‌صورت سنتی در یک جدول دیگر تقسیم‌بندی کرده و به‌عنوان پیشنهاد کمیسیون تلفیق به صحن آورده است. درحالی‌که لایحه بودجه باید مسئله‌محور و چالش‌محور باشد و چالش‌های اصلی کشور را هدف‌گیری کند. با این لایحه و قانونی که احتمالاً تصویب می‌شود امسال امید زیادی به حل مشکل بحران آب در کشور ندارم.»
شاعری با بیان اینکه پیشنهادی که ما و کمیسیون کشاورزی دادیم در کمیسیون تلفیق مورد توجه قرار نگرفت و علت آن هم این است که کمیسیون تلفیق شناخت جدیدی از چالش‌ها و مشکلات اصلی کشور نداشت می‌گوید: «به‌اعتقاد بنده این کمیسیون باید از کارشناسان ورزیده، مشاورین زبردست و صاحب صلاحیت نیز استفاده می‌کرد و براساس مسائل اصلی کشور مثل بحران آب، آلودگی هوا، بیکاری، فساد و بی‌عدالتی و نظیر اینها تصمیم‌گیری و به‌سمت حل این بحران‌ها و چالش‌ها می‌رفت؛ اما مصوباتی که از این کمیسیون خارج شد حاکی از آن است که کمیسیون در تصمیم‌گیری‌هایش تخصصی و اولویت‌بندی شده، عمل نکرد.»
وی ادامه می‌دهد: «در واقع این تصمیم‌ها براساس چالش‌های روز و مطالبات اصلی مردم نبود و با همان روش سنتی و قدیمی گذشته دست‌کاری‌هایی روی لایحه بودجه ۹۷ انجام داد و آنها را به صحن آورده و در صحن هم معمولاً بخش زیادی از این مصوبات تلفیق همانند سال‌های قبل به تصویب می‌رسد. با این اوصاف به عقیده بنده اتفاقی در کشور نمی‌افتد مگر اینکه واقعاً کمیسیون تلفیق متشکل از نمایندگان ورزیده و صاحب تجربه و صاحب تخصص باشد و با بهره‌گیری از مشاورین و همین‌طور پژوهش‌گران، اندیشمندان، متخصصین و کارشناسان زبردست بیرونی چالش‌های اصلی کشور را احصاء و براساس این چالش‌ها لایحه را مورد بررسی قرار دهد.»
سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی می‌افزاید: «در واقع اصلاحات و تغییراتی که قرار بود در لایحه انجام شود باید براساس همین معیارها و شاخص‌ها که عرض کردم صورت می‌گرفت؛ آن موقع می‌شد امیدوار بود که لایحه ۹۷ حداقل بخشی از چالش‌های کشور را هدف‌گیری کند. نمی‌توان برای برون رفت از مشکلات یاد شده به لایحه‌ای که ۵۰ درصد از اعتبارات کم‌آبی و ۵۰ درصد اعتبارات عمرانی کشاورزی‌اش کم شود و هیچ توجهی به آلودگی هوا و ریزگردها و خشک شدن تالاب‌ها و محیط‌زیست نداشته باشد و نتواند یک بسته مطمئن فنی و کامل برای موضوع اشتغال پیش‌بینی کند، چندان امیدوار بود.»
نظر شما